Σταυροδρόμια και blues

Ο Robert Johnson ήταν απλά ένας από τους πιο χαρισματικούς blues κιθαρίστες που περάσαν στις δεκαετίες 1920 και 1930, γνωστός κυρίως σε περιορισμένο blues και jazz κοινό, έως ότου το 1961 κυκλοφόρησε ο δίσκος King Of Delta Blues Singers από την Columbia. Ο δίσκος αυτός γνώρισε τον Johnson σε περισσότερο κόσμο και σαν συνέπεια προσέδωσε αναγνώριση στο ταλέντο του, επηρεάζοντας πολλά από τα μετέπειτα μεγάλα ονόματα της μουσικής. Η σύντομη ζωή του ήταν δραματική και καλύπτεται από πολλές ασάφειες, δίνοντας έτσι λαβή σε μύθους γύρω από το μοναδικό ταλέντο που διέθετε.

Γεννήθηκε πιθανότατα το 1911 στο Hazlehurst του Μισσισιπή. Ο πραγματικός του πατέρας, για τον οποίο λίγα είναι γνωστά, ήταν ο Noah Johnson. Η παιδική του ζωή ήταν περιπετειώδης αφού η μητέρα του Julia Ann, ξαναπαντρεύτηκε τον Charles Dodds όταν ο Robert ήταν ενός έτους και απέκτησε μαζί του 10 παιδιά. Ο Dodds, που κατείχε δική του γη, πράγμα σπάνιο για μη λευκό, αναγκάστηκε να φύγει από τον τόπο του έπειτα από διαμάχη με κάποιους λευκούς κτηματίες και κατέφυγε στο Μέμφις, αλλάζοντας το όνομά του σε Charles Spencer. Στο σχολείο, ως Robert Spencer, απέκτησε μια σχετικά καλή μόρφωση για τα τότε κοινωνικά δεδομένα γεγονός που συμπεραίνεται από την υπογραφή του στο πιστοποιητικό γάμου του. Μετά το σχολείο θα επιλέξει να κρατήσει τελικά το επώνυμο του πραγματικού του πατέρα.

Σε ηλικία 18 ετών θα παντρευτεί την 16χρονή Virginia Travis, η οποία όμως πεθαίνει κατά τη διάρκεια της γέννας του πρώτου τους παιδιού, ένα χρόνο αργότερα. Εκείνη την περίοδο, αφοσιωμένος πλέον στη μουσική, συναντά μεγάλους μουσικούς των blues, όπως τους Son House και Willie Brown που θα τον επηρεάσουν αρχικά. Το σημαντικότερο ρόλο στην μουσική του εκπαίδευση θα τον παίξει ο Ike Zimmerman.

Άρχισε τα ταξίδια του σε διάφορες πόλεις των Η.Π.Α., την εποχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης του μεσοπολέμου, και αρχικά έπαιζε στο δρόμο για τους περαστικούς. Η ικανότητά και το ταλέντο του, του επέτρεπε να μπορεί να παίζει κάθε τραγούδι που του ζητούσαν, ακόμα και αν το άκουγε για πρώτη φορά. Ηχογράφησε ουσιαστικά δύο μόνο φορές, την πρώτη στο Σαν Αντόνιο το Νοέμβριο του ’36 και τη δεύτερη το 1937 στο Τέξας. Στις ηχογραφήσεις αυτές, που σώζονται και σήμερα, ερμήνευσε πολλά από τα τραγούδια του σε δύο ή και περισσότερες εκτελέσεις και κυκλοφόρησε εκείνη την εποχή 11 δίσκους. Το Terraplane Blues θα σημειώσει τη μεγαλύτερη επιτυχία τότε πουλώντας 5.000 αντίτυπα! Στα τραγούδια του μιλάει για τη γυναίκα, τη φιλία τον έρωτα και το “διάβολο”.

Η ζωή του όμως σημαδεύτηκε από έναν θρύλο σύμφωνα με τον οποίο, διψώντας να γίνει σπουδαίος blues μουσικός, πήρε την κιθάρα του και στάθηκε σε ένα σταυροδρόμι τα μεσάνυχτα. Εκεί τον συνάντησε ένας ψηλός μαύρος άνδρας (ο διάβολος) που πήρε την κιθάρα στα χέρια του, την κούρδισε και άρχισε να παίζει. Όταν του την επέστρεψε του είχε μεταδώσει το ταλέντο που αποζητούσε. Ο ίδιος λέγεται ότι ανέφερε κάποιες φορές ότι είχε κάνει συμφωνία με το διάβολο, ενώ και ο Son House εξηγούσε με αυτόν τον τρόπο την ραγδαία βελτίωση που είχε σημειώσει το παίξιμό του, σε μικρό χρονικό διάστημα. Ο θρύλος αυτός, εξελίχθηκε και διαδόθηκε με την πάροδο των χρόνων μετά το θάνατο του Johnson. Η πιο πιθανή εκδοχή είναι ότι ο Johnson μελετούσε στο νεκροταφείο, ώστε να είναι απομονωμένος και να μην διακόπτεται από κανέναν. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τους στίχους του Johnson σε κάποια τραγούδια του, πυροδότησε το θρύλο στα επόμενα χρόνια.

Οι αναφορές στο διάβολο για τα blues δεν του προσδίδουν τη σημασία που του δίνουμε σήμερα. Ο διάβολος αντιπροσώπευε μία γυναίκα που δημιουργεί μπελάδες, ένα καταπιεστικό αφεντικό ή κάποιον που συμπεριφέρεται άδικα, αλλά σε καμιά περίπτωση τον Υπέρτατο Άρχοντα του Σκότους. Ο Johnson δεν ήταν ο μόνος μουσικός που εκείνη την εποχή ταυτίστηκε με το διάβολο. Απλά ήταν ο πιο ταλαντούχος. Σύγχρονοί του μουσικοί όπως ο Peetie Wheatstraw και ο Tommy Johnson αντιλαμβανόμενοι την έννοια του μουσικού marketing για εκείνη την εποχή διέδιδαν για τον εαυτό τους την ίδια ιστορία. Στην ταινία των αδελφών Coen "O Brother Where Art Thou?", που εμφανίζεται μια τέτοια σκηνή, ο πρωταγωνιστής ονομάζεται Tommy και όχι Robert, όχι τυχαία.. Αν δούμε τους στίχους του Robert Johnson, αλλά και πολλών τραγουδιών εκείνης της εποχής κάτω από αυτό το πρίσμα, είναι εμφανές ότι συνάδουν με αυτήν την ερμηνεία.

Η ιστορία αυτή σχετίζεται και με τη φοβία που εκείνη την εποχή είχαν οι αφροαμερικανοί για το σκοτάδι, καθώς ήταν πολύ συχνά τα λιντσαρίσματα στο Νότο σε μαύρους που κυκλοφορούσαν έξω τις νύχτες. Είπαμε, ο διάβολος αντιπροσώπευε και την αδικία, μια έντονη κατάσταση τότε.

Ο θάνατος του Robert Johnson ήρθε να τονίσει κι άλλο αυτόν τον θρύλο. Πιθανότατα δηλητηριασμένος με ποντικοφάρμακο από έναν ζηλιάρη σύζυγο, πέθανε στις 13 Αυγούστου του 1938. Μάρτυρες δηλώνουν ότι τον είδαν διπλωμένο και πεσμένο στα τέσσερα να ουρλιάζει σαν λύκος, αποδίδοντάς το στον διάβολο που έβγαινε από μέσα του. Το σημείο ταφής του παραμένει μέχρι και σήμερα άγνωστο καθώς τάφοι του υπάρχουν σε παραπάνω από τρία διαφορετικά σημεία του Mississipi, ενώ αγνοείται και η κιθάρα του, μια ακουστική Gibson L-1. Τα τραγούδια του έχουν διασκευαστεί από πολλούς μεγάλους μουσικούς όπως ο Eric Clapton, o Rory Gallagher, o John Fogerty, οι Rolling Stones, οι Grateful Dead, οι Fleetwood Mac, οι Led Zeppelin, οι Red Hot Chili Peppers κ.α.